ناباروری در مردان زنان : علت و درمان آن چیست ؟

• مقالات

• ۳ تیر ۱۴۰۲

ناباروری به عنوان ناتوانی در بچه‌دارشدن در طی یک سال بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری تعریف می‌شود. مسئله ناباروری یک مشکل سلامت بالینی است که تقریباً 25 درصد از زوج‌ها را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهد که 1/3 مرد، 1/3 زن و 1/3 هر دو شریک جنسی مسئول مشکل ناباروری هستند؛ بنابراین صرف نظر از وضعیت زوجین دارای مشکلات ناباروری، هر دو طرف باید در طی درمان ارزیابی شوند و افراد تحت درمان جسمی و روانی قرار گیرند.
در این بخش به بررسی کامل ناباروری و علل ناباروری در مردان و زنان می‌پردازیم که شامل انواع علل، درمان و گام‌های مؤثر برای بارداری سالم است. اگر مشکلات ناباروری دارید، خواندن این بخش را به شما توصیه می‌کنیم تا اطلاعات کاملی در مورد ناباروری و اقداماتی که باید انجام دهید به دست آورید.

ناباروری چیست؟

ناباروری به‌عنوان عدم وقوع بارداری در عرض یک سال با وجود داشتن رابطه جنسی منظم و محافظت نشده توسط زوجین تعریف می‌شود. اما اگر در زنان بالای 35 سال با وجود داشتن رابطه جنسی منظم و محافظت نشده، بارداری اتفاق نیفتد، می‌توان معاینات و درمان‌های لازم را زودتر شروع کرد.

علل ناباروری در زنان

بارزترین علت ناباروری در زنان، مسدودشدن لوله‌ها است. لوله‌ها ارتباط بین تخمدان‌ها و رحم را فراهم می‌کنند. هنگامی که این کانال‌ها مسدود می‌شوند، لقاح اسپرم با تخمک در این کانال اتفاق نمی‌افتد و این اتفاق منجر به ناباروری می‌شود. اختلالات تخمک‌گذاری نیز در میان علل ناباروری بسیار شایع است. با این حال، عوامل زیادی منجر به ناباروری در زنان می‌شود که عبارتند از:

• مشکلات مربوط به تخمدان‌ها
• تخمدان پلی‌کیستیک
• برخی از اختلالات تیروئید و هورمونی
• نقایص ساختاری مادرزادی
• یائسگی زودرس ناشی از کمبود تخمک
• فیبروم در رحم، ناهنجاری‌های رحم، تومورهای خارج رحمی
• افزایش وزن بیش از حد
• سوءتغذیه
• تومورها
• درمان‌های سرطانی از قبل موجود مانند رادیوتراپی، شیمی درمانی
• سیگار، الکل، مصرف کافئین
• سیکل قاعدگی نامنظم
• برخی از بیماری‌های مرتبط با سیستم ایمنی بدن
• کاهش عملکرد باروری
• برخی از جراحی‌های قبلی در ناحیه شکم
• انسداد جزئی یا کامل لوله با انواع عفونت‌های مقاربتی
• دیابت
• سطح پرولاکتین بالا
• علل آلرژیک

 علل ناباروری در مردان

علل ناباروری در مردان را می‌توان با آزمایشات مشخص کرد. بیماری‌هایی وجود دارند که باعث ناباروری در مردان می‌شوند. بیماری‌های عفونی، سرطان دوران کودکی، بیماری‌های مقاربتی اثرات منفی بر ناباروری دارند. عوامل ساختاری و محیطی مهم‌ترین عامل ناباروری هستند. جدای از اینها، عوامل زیادی منجر به ناباروری می‌شود که عبارتند از:

• اختلال در عملکرد اسپرم، کاهش تولید و تحرک آن
• عدم وجود سلول‌های اسپرم
• کانال مسدود شده
• تغییر شکل اسپرم
• برخی اختلالات هورمونی
• برخی از بیماری‌های سیستم ایمنی بدن
• دیابت
• عفونت‌ها
• درمان‌های سرطان مانند رادیوتراپی و شیمی درمانی
• فشار
• مصرف سیگار، الکل، کافئین و مواد مخدر
• اختلالات ساختاری ژنتیکی، بیماری‌های ژنتیکی
• اختلالات مادرزادی و ساختاری مانند بیضه نزول نکرده
• عفونت‌هایی مانند اوریون
• بزرگ‌شدن و بدتر شدن کیفیت عروق بیضه
• مشکلات جنسی مانند انزال زودرس
• عوامل محیطی که از نظر شیمیایی مضر هستند.

ناباروری فقط مسئله زنان نیست…

بیش‌تر بخوانید: هر آنچه که باید در مورد دلایل نازایی بدانید!

 آزواسپرمی

 عدم وجود اسپرم در نمونه منی آزواسپرمی نام دارد و در دو گروه به دلیل انسداد مجاری که اسپرم از طریق آنها عبور می‌کند در مردان و گروهی که این گونه نیست بررسی می‌شود:

آزواسپرمی انسدادی، پس از عدم وجود مادرزادی بخشی از مجاری اسپرم، عفونت‌های تناسلی یا مداخلات جراحی رخ می‌دهد. در این موارد می‌توان مداخلات جراحی برای بازکردن کانال‌های اسپرم انجام داد.

آزوسپمی که به انسداد مربوط نمی‌شود، ممکن است به دلیل اختلالات ژنتیکی، بیضه‌های مادرزادی باقی‌مانده در کانال‌ها و پیچ‌خوردگی بیضه ایجاد شود. در درمان دو حالت، اسپرم از طریق جراحی گرفته می‌شود و سپس از روش میکرواینجکشن برای فرایند لقاح استفاده می‌شود.

علائم ناباروری در زنان

علائم ناباروری با توجه به ساختار و سن هر زن متفاوت است. برخی از زنان هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند. با این حال، بسیاری از زنان نیزعلائم واضحی از ناباروری را نشان می‌دهند. مهم‌ترین علامت ناباروری به ترتیب شامل موارد زیر است:

• اختلالات و بی‌نظمی در خونریزی قاعدگی به خصوص در زنانی است که در دوران باروری هستند.
•  طولانی‌شدن یا کوتاه‌شدن این دوره که سیکل قاعدگی
• خونریزی بسیار شدید خیلی طولانی  یا خونریزی کوتاه مدت  وکم
•  تغییر در ساختار پوست زنان
• افزایش آکنه در بدن
• افزایش یا کاهش غیرطبیعی مو
• ریزش مو
• تغییر ناگهانی افزایش و کاهش وزن
• کمردرد 
• درد در طول رابطه جنسی 

یک علامت واضح دیگر ناباروری این است که زنان در زمانی که نوزاد در مرحله شیردهی نیست یا اصلاً فرزندی نداشته‌اند، ترشحات شیری از سینه‌های خود داشته باشند. اگر چنین علائمی وجود داشته باشد و زنان با وجودداشتن فعالیت جنسی قادر به بارداری طبیعی نباشند، باید به ناباروری مشکوک شد و برای درمان به پزشک متخصص مراجعه کرد.

علائم ناباروری در مردان

در مردان، علائم ناباروری ممکن است گاهی اوقات موردتوجه قرار نگیرد. تشخیص علائم ناباروری در مردان دشوارتر است. در مقایسه با زنان به‌وضوح به نظر نمی‌رسد. مردان اغلب در نتیجه آزمایش‌هایی که در بیمارستان انجام می‌شود، متوجه می‌شوند که نابارور هستند. حتی باوجوداینکه آنها از نظر جنسی فعال هستند و محافظت نمی‌شوند، زمانی که نمی‌توانند برای مدت طولانی بچه‌دار شوند، نیاز به انجام برخی آزمایشات را احساس می‌کنند. به طور کلی علائم زیر می‌تواند نشاندهنده ناباروری در مردان باشد:

•  دارای مشکلات جنسی مانند نعوظ یا انزال 
• کاهش میل جنسی 
• ناتوانی طولانی مدت در بچه‌دارشدن 

تشخیص ناباروری در مردان و زنان

عموماً زوجین در صورت ناتوانی در بچه‌دارشدن، با وجود عدم استفاده از هیچ روش پیشگیری از بارداری به مدت یک سال و داشتن فعالیت جنسی، دچار ناباروری هستند.

در صورت شک به ناباروری باید با پزشک متخصص مشورت کنند. برای تشخیص ناباروری و تعیین علل زمینه‌ای باید آزمایش‌ها و معاینات انجام شود. روش درمان مناسب با توجه به تشخیص و دلایل مشخص شده در نتیجه آزمایش ناباروری انتخاب می‌شود. از آنجایی که علت ناباروری می‌تواند توسط مردان، زنان و یا هر دو ایجاد شود، آزمایش‌ها و کاربردهای مختلفی در تشخیص و درمان ناباروری در زنان و مردان انجام می‌شود. در این مرحله، تجزیه‌وتحلیل‌های دقیق در محدوده تست ناباروری برای زنان و مردان انجام می‌شود. 

به طور کلی تشخیص ناباروری با روش‌های زیر امکان پذیر است:

• سونوگرافی
• نمونه برداری
• معاینه لوله‌ها
• آزمایش

تست ناباروری زنان

در محدوده آزمایش ناباروری که در زنان انجام می‌شود، ابتدا عملکرد تخمک‌گذاری به طور مفصل مورد بررسی قرار می‌گیرد. زیرا شایع‌ترین علل ناباروری در زنان اختلال در تخمک‌گذاری و دستگاه تناسلی است. مقدار فولیکول مورد نیاز برای تولیدمثل بر حسب تراکم آنالیز می‌شود. منظم بودن ترشح هورمون‌ها کنترل می‌شود. مشخص می‌شود که آیا بیماری‌های تخمدان وجود دارد یا خیر. به طور خاص، چرخه قاعدگی، میزان و شدت خونریزی با آزمایش‌های هورمونی در طول دوره قاعدگی تعیین می‌شود. علاوه بر این، از روش‌های بیوپسی و سونوگرافی نیز استفاده خواهد شد. تجزیه‌وتحلیل ساختار و رشد تخمدان با روش تصویربرداری انجام می‌شود. جزئیات با نمونه گرفته شده توسط بیوپسی ارزیابی می‌شود.

از آنجایی که یکی دیگر از علل مهم ناباروری، انسداد لوله است؛ معاینه لوله‌ها در محدوده آزمایش ناباروری، با اقدامات لازم انجام می‌شود. میزان انسداد لوله مهم است. در زنان، گاهی اوقات لوله‌ها می‌توانند به طور کامل بسته شوند. برای تشخیص انسداد لوله‌ها، معاینات لازم با داروهای خاص، فیلم‌های اشعه ایکس و روش‌های تصویربرداری انجام می‌شود.

علت ناباروری در زنان می‌تواند فیبروم به عنوان یک اختلال ساختاری باشد. تشخیص فیبروم در زنان به‌راحتی با روش‌های معاینه و سونوگرافی انجام می‌شود. برخی از اختلالات ساختاری مادرزادی مانند مشکلات دو رحمی نیز می‌تواند منجر به ناباروری شود. اختلالات ژنتیکی در زنان با تصویربرداری تشخیص داده می‌شود.

 تست ناباروری مردان

ابتدا مردان از نظر بدنی معاینه می‌شوند. در معاینات، وضعیت چاقی، وجود مجاری اسپرم، ساختار و ظاهر بیضه‌ها، سینه‌ها، وضعیت اندام تناسلی، وضعیت موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل بررسی می‌شود و یافته‌ها مشخص می‌شود. سپس آنالیز مایع منی با کمک چند آزمایش انجام می‌شود. برای تشخیص ناباروری در مردان، ابتدا باید اسپرم آنالیز شود. آزمایش تعداد اسپرم باید انجام شود. با این آزمایش، ساختار، تعداد و تحرک اسپرم بررسی می‌شود.

نتایج به دست آمده در نتیجه آزمایش با استانداردهایی که باید وجود داشته باشد، مقایسه می‌شود. با این حال، تحقیقات آنتی‌بادی با نمونه‌برداری از مایع منی و انجام آزمایش آنتی‌بادی علیه برخی از اسپرم‌ها انجام می‌شود. علاوه بر این با انجام آزمایشات تصویربرداری و سونوگرافی به داده‌های مختلفی خواهیم رسید؛ به عنوان مثال:

• آیا اختلال ساختاری در دستگاه تناسلی مردان وجود دارد یا خیر
• علائمی مانند اندازه و ساختار بیضه‌ها بررسی می‌شود.
• آیا مشکل بزرگ‌شدن عروق وجود دارد یا خیر
• آیا تنگی در مجرای اسپرم وجود دارد یا خیر
• تجزیه‌وتحلیل تغییر شکل اسپرم و اختلال حرکتی انجام می‌شود.

با این حال، در محدوده ارزیابی هورمون، آزمایش استروژن و تیروئید انجام می‌شود. در مورد نقص ساختاری، آزمایشات ژنتیکی برای جستجوی علل ژنتیکی در صورت عدم وجود اسپرم انجام می‌شود. تجزیه‌وتحلیل کروموزوم انجام می‌شود. علاوه بر این، آزمایش آسیب DNA انجام می‌شود. با این آزمایش، اسپرم‌های آسیب‌دیده به صورت درصدی شناسایی می‌شوند. شدت و درجه ناباروری در مردان با کاهش میزان اسپرم و میزان اختلال حرکتی اسپرم مشخص می‌شود.

 درمان ناباروری در زنان

بایذ در وهله اول دلایل ناباروری به طور واضح مشخص شود تا روش درمانی متناسب با آن صورت گیرد. در عین حال دانستن اینکه ناباروری از زن نشئت می‌گیرد یا از مرد برای تعیین روش درمانی مناسب حائز اهمیت است. سن زوجین نیز عامل مهمی در تعیین روش درمانی مناسب است. در تعیین روش درمان ناباروری، با توجه به مدت زمانی که زوجین نمی‌توانند بچه‌دار شوند، کیفیت تخمک در زنان، کیفیت اسپرم در مردان و ارزیابی آنها، مناسب‌ترین روش درمانی توسط پزشکان متخصص تعیین می‌شود.

روش باروری با داروهای بارداری

شناخته شده‌ترین و توصیه‌شده‌ترین روش درمانی به عنوان روشی در درمان ناباروری، درمان دارویی است. با این حال، این روش ممکن است برای همه مناسب نباشد. در مواردی که درمان با این روش مناسب نباشد، روش‌های درمانی جایگزین زیادی وجود دارد.

درمان اصلی، استفاده از داروهای بارداری است. برای جواب گرفتن از این روش درمانی، ناباروری باید به دلیل مشکل تخمک‌گذاری زنان رخ دهد. یعنی اگر اختلالی در عملکرد تخمک‌گذاری در زنان وجود داشته باشد و دوره تخمک‌گذاری منظم نباشد، درمان با داروهای بارداری مناسب است. این داروها می‌توانند به صورت قرص یا تزریقی باشند. با دادن این داروها به زن، هدف آن تنظیم سیستم تخمک‌گذاری در زن و تضمین رشد طبیعی و سالم تخمک است. با دادن این دارو به صورت تزریقی، هدف آن تأثیر مستقیم بر تخمک است. هنگامی که به شکل دارو تجویز می‌شود، با فعال‌کردن مکانیسم‌های طبیعی در بدن زن، باردارشدن را هدف قرار می‌دهد.

عوارض دارودرمانی

البته روشی که با داروهای بارداری اعمال می‌شود، عوارضی نیز دارد. ممکن است عوارض جانبی متفاوتی در درمان دارویی یا روش‌های درمان تزریقی رخ دهد. هنگامی که درمان دارویی انجام می‌شود، زنان ممکن است حالت تهوع، گرگرفتگی، مقداری حساسیت عاطفی، بی‌ثباتی عاطفی و واکنش‌های هیجانی شدید را تجربه کنند. توجه به واکنش‌های آلرژیک در داروهایی که به صورت تزریقی تجویز می‌شوند، ضروری است. هدف اصلی این روش در درمان ناباروری افزایش تعداد تخمک و اطمینان از رشد تخمک است و با اعمال این روش، احتمال بارداری چندقلو مطرح می‌شود.

درمان  ناباروری با سلول‌های بنیادی

امروزه در حوزه فناوری و پزشکی با توسعه و به‌کارگیری مستمر روش‌های نوین، روش‌های مختلفی برای حل مشکل ناباروری در حال آزمایش است. مطالعات تجربی در زمینه درمان با سلول‌های بنیادی ادامه دارد.

تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI)

این روش به ویژه در مواردی که سطح تخمک‌گذاری در زنان طبیعی است، لوله‌ها مسدود نشده و ناباروری با علت نامعلومی که تشخیص داده شده است، اعمال می‌شود. به عبارت دیگر یافته‌ای که منجر به ناباروری شود را نمی‌توان دقیقاً در معاینات یافت. اگرچه تخمدان‌ها طبیعی به نظر می‌رسند، اما تخمک‌گذاری اتفاق نمی‌افتد.

در روش تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI)، اسپرم به تخمک زن تزریق می‌شود و در آنجا قرار می‌گیرد. در عین حال، این روش را می‌توان برای زوج‌هایی که برخی از مشکلات رابطه جنسی مانند انزال زودرس، نعوظ و واژینیسموس را تجربه می‌کنند، اعمال کرد.

اسپرم با تلقیح داخل تخمک قرار می‌گیرد و سعی می‌شود با ترکیب تخمک و اسپرم بارور شود. در این روش برخی مکمل‌های دارویی نیز ساخته می‌شود. عوامل زیادی مانند کیفیت و کمیت اسپرم در مردان، عملکرد تخمک در زنان، سطح رشد، سالم‌بودن یا نبودن لوله‌ها بر میزان موفقیت این روش تأثیر می‌گذارد.

درمان IVF

در روش لقاح آزمایشگاهی که در درمان ناباروری بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد، تعدادی دارو با تجویز پزشک به زن داده می‌شود. این داروها، داروهای هورمونی هستند. هدف آن افزایش تعداد تخمک‌ها با این داروهای هورمونی است. این روش همچنین روشی است که رشد تخمک را فراهم می‌کند.

درمان IVF خود را به شکل درمانی نشان می‌دهد که هم رشد تخمک را فراهم می‌کند و هم از تخمک‌گذاری زودرس جلوگیری می‌کند. این روش ممکن است در برخی موارد نیاز به مداخلات جراحی و بیهوشی داشته باشد.

روش لاپاراسکوپی

این روش در موارد ناهنجاری‌های مادرزادی مانند کیست شکلاتی، فیبروم، پولیپ، برداشتن یا باز شدن لوله‌های آسیب‌دیده استفاده می‌شود. در این روش تعدادی مداخله جراحی انجام می‌شود. مداخلات جراحی برای حل مشکلاتی که خود را به شکل اختلالات ساختاری نشان می‌دهند، انجام می‌شود.

بیشتر مطالعه کنید: لاپاراسکوپی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

روش هیستروسکوپی

در این روش از دستگاه تصویربرداری با قابلیت دوربین استفاده می‌شود. تعدادی از مشکلات مربوط به رحم در زنان وجود دارد. در صورت لزوم، نمونه بافتی از رحم ممکن است برای بررسی گرفته شود؛ بنابراین، آن را با جزئیات بیشتری تجزیه‌وتحلیل می‌کند. هدف روش هیستروسکوپی، مداخله و اصلاح اختلالات ساختاری مربوط به رحم مانند فیبروم رحم و پولیپ است.

جراحی میومکتومی

اگر علل ناباروری ناشی از فیبروم باشد، باید یک روش درمانی مؤثر برای فیبروم تعیین شود. این روش درمانی در قالب جراحی‌های میوم مشاهده می‌شود. فیبروم در رحم زنان می‌تواند منجر به ناباروری شود؛ بنابراین برداشتن فیبروم‌ها به باروری کمک می‌کند و جزئی از فرآیند درمان است. جراحی میوم می‌تواند به صورت جراحی بسته و یا به صورت جراحی باز باشد. با اعمال بیهوشی عمومی به بیمار، فیبروم‌ها از رحم برداشته شده و رحم برای بارداری مناسب می‌شود. فیبروم‌های موجود در اینجا باید به‌خوبی ارزیابی و آزمایش شوند. زیرا هر فیبروم در زنان باعث ناباروری نمی‌شود. ساختار و اندازه هر فیبروم متفاوت است؛ بنابراین، تجزیه‌وتحلیل فیبروم‌ها به‌خوبی مهم است. پیگیری منظم فیبروم‌ها نیز برای لقاح مهم است.

روش جراحی رباتیک

این روش مبتنی بر تصویربرداری سه‌بعدی است. به نظر می‌رسد این روش یک روش بسته است. این جراحی توسط خود جراح با روش جراحی رباتیک انجام می‌شود. این ربات به عنوان ابزاری برای جراحی استفاده می‌شود. موفقیت با اعمال این روش در قالب جراحی‌هایی که باید در فیبروم‌ها، کیست‌های شکلاتی، مشکلات مربوط به لوله انجام شود به دست می‌آید.

درمان ناباروری مردان

روش درمان ناباروری مردان با توجه به علت ناباروری، متفاوت است. اگر ناباروری به دلیل هورمونی ایجاد شود، از درمان دارویی استفاده می‌شود. تشکیل اسپرم با درمان دارویی انجام می‌شود. در مردان با هدف افزایش تحرک و کیفیت اسپرم به روش (IUI) انجام می‌شود. برای اینکه روش IUI انجام شود باید اسپرم مرد، متحرک باشد.

علاوه بر این، روش Micro Tese برای بیماران مردی که اسپرم ندارند، اعمال می‌شود؛ در این روش از بیضه‌ها، بافت گرفته می‌شود و از این بافت‌ها اسپرم استخراج می‌شود. این روش به صورت بیهوشی عمومی اعمال می‌شود. این جراحی خطراتی دارد. باید به خطرات درد، خونریزی و عفونت توجه ویژه‌ای شود. به این دلایل، اقدامات احتیاطی مانند کنترل خوب و مصرف آنتی‌بیوتیک در حین جراحی در برابر خونریزی و سایر خطرات حین جراحی انجام می‌شود. با این حال، این روش جراحی ممکن است به طور موقت بر تستوسترون تأثیر منفی بگذارد.

احتمال درمان ناباروری

امروزه به لطف پیشرفت علم و انواع تکنیک‌های درمان ناباروری که در بالا عنوان شد، با قطعیت بالایی می‌توانیم بگوییم که مشکل ناباروری قابل‌درمان است و زوجین شانس داشتن نوزادی سالم را دارند. همچنین رعایت یک سبک زندگی سالم و تغذیه مناسب می‌تواند به افزایش شانس باروری سالم کمک کند.

 اما برخی از مسائل نیز وجود دارد که فراتر از مشکلات مطرح شده است. به‌عنوان‌مثال برخی از زنان به علت سرطان رحم مجبور به برداشتن رحم شده‌اند و یا در برخی از دختران مشکلاتی چون نداشتن تخمدان مادرزادی مطرح است. در مردان نیز ممکن است برخی از بیماری‌ها منجر به برداشتن هر دو بیضه شود و یا از ابتدا با مشکلی به نام آنوروکیا یا نداشتن بیضه از بدو تولد داشته باشند. با چنین شرایطی به علت نبود تخم و اسپرم، شرایط بارداری امکان‌پذیر نیست. در مواردی چون تخلیه رحم یا بیضه، می‌توان قبل از جراحی ذخایر را فریز کرد و سپس با لقاح مصنوعی یا بارداری در آزمایشگاه شرایط را فراهم نمود.

 در چنین موارد حساسی نظارت و نظر پزشک معالج از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و باید نسبت به بررسی سلامتی فردی زودتر اقدام شود.