لقاح مصنوعی (IVF) چیست و چگونه انجام می‌شود؟

• بیماری های زنان

• ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲

هر زوجی که تمایل آن‌ها برای به دنیا آوردن نوزاد به تنهایی هنوز برآورده نشده است، دیر یا زود به امکان انجام یک روش IVF فکر می‌کنند. اما این سه حرف به چه معناست و همسران باید برای چه چیزی آماده شوند؟ در این بخش همراه ما باشید تا درمورد لقاح مصنوعی (IVF) به طور کامل توضیح دهیم.

لقاح مصنوعی چیست ؟

لقاح آزمایشگاهی ای وی اف (IVF)، روشی است که توسط رابرت ادواردز انگلیسی ابداع شد. این تکنیک براساس بازیابی تخمک‌ها از طریق واژینال و لقاح بعدی آنها در آزمایشگاه با استفاده از اسپرم شریک زندگی یا اهداکننده ناشناس می‌باشد. به طور مشابه، اگر سلول‌های زایای ماده برای تولید، نامناسب باشند، می‌توان از تخمک‌های اهداکننده خارجی به زوج استفاده کرد. هنگامی که لقاح انجام شد، یک تا سه جنین به طور همزمان به رحم زن منتقل می‌شود.

کاربرد لقاح مصنوعی IVF

IVF ممکن است در مواردی مانند بیماری‌های تخمدان، اختلالات اسپرمی، بیماری‌های خاص رحم، عدم توانایی تخمدان در تولید تخمک یا بیماری‌های ژنتیکی استفاده شود. مهم است بدانید که IVF یک روش درمانی پیچیده و هزینه‌بر است و نیاز به تحت نظر قرار گرفتن درمانگران متخصص دارد. برای استفاده از این روش درمانی، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

به طور کلی ای وی اف در موارد زیر توصیه می‌شود:

• زن لوله‌های فالوپ ندارد یا انسداد آن‌ها تشخیص داده می‌شود.
• اندومتریوز
• ناباروری با منشأ غدد درون ریز با درمان ناکارآمد به مدت ۲ سال
• ناباروری مردانه همراه با کاهش تحرک یا تعداد کم اسپرم در انزال
• در بیشتر موارد، روش IVF پس از تلاش‌های ناموفق برای درمان سنتی و یک سال تلاش ناموفق برای بارداری طبیعی توصیه می‌شود.

در مورد نازایی بیش‌تر بخوانید!

آمادگی قبل از لقاح مصنوعی

آمادگی همیشه با یک تشخیص جامع آغاز می‌شود که معمولاً چندین هفته طول می‌کشد. انجام برخی معاینت به صورت تخصصی برای زنان و مردان متفاوت است.

معاینات خانم قبل از لقاح مصنوعی:

• معاینه کامل توسط متخصص زنان با اسمیر و خراش دادن از دهانه رحم
• سونوگرافی اندام‌های لگن
• کولپوسکوپی
• هیستروسکوپی (در صورت لزوم، بیوپسی اضافی آندومتر انجام می‌شود)
• بررسی باز بودن لوله‌های فالوپ (هیسترؤسالپنگوگرافی)
•  آزمایشات مربوط به گروه خون و فاکتور Rh، سطح هورمون، هپاتیت، سیفلیس، HIV و غیره 

آقایان  برای IVF باید معاینات زیر را انجام دهند:

• اسمیر مجرای ادرار
• فلوروگرافی اندام‌های قفسه سینه
• اسپرموگرافی
• آزمایش خون (از جمله برای عفونت)

یک نکته مهم! اگر زوجی قصد بچه دار شدن در سنین بالا را دارند، مراجعه به متخصص ژنتیک الزامی است. زنان پس از ۳۵ سال و مردان پس از ۴۰ سال بهتر است آزمایش ژنتیک انجام دهند. این نیاز به این دلیل است که با افزایش سن کیفیت سلول‌های زایا بدتر می‌شود که می‌تواند ناهنجاری‌های مختلف جنین را تحریک کند. علاوه بر این، ممکن است زوجین از بیماری‌های ارثی رنج ببرند که می‌تواند مانعی برای لقاح شود.

اغلب، مردان و زنان برای مشاوره به متخصصان مختلف با مشخصات محدود ارجاع داده می‌شوند. معمولاً زوجین به متخصص مغز و اعصاب، قلب، ایمونولوژیست، چشم پزشک و متخصص گوارش مراجعه می‌کنند. این  مورد به شما امکان می‌دهد ارزیابی جامعی از بدن انجام دهید و میزان آمادگی برای لقاح، تحمل بیشتر کودک و تولد نوزاد سالم را تعیین کنید.

سبک زندگی

چگونه از نظر سبک زندگی به درستی برای IVF آماده شویم؟ بسیار مهم است که تمام اقدامات روزانه را برای بهبود کیفیت سلول‌های زاینده هدایت کنید. برای انجام این کار شما نیاز دارید؛

• حالت بهینه فعالیت بدنی را انتخاب کنید:  اگر یک مرد یا یک زن یا هر دو طرف به طور حرفه‌ای در ورزش، تمرینات قدرتی یا کار سخت شرکت می‌کنند، کاهش آن‌ها ضروری است.
• از گرم شدن بیش از حد اندام تناسلی خودداری کنید: مرد باید از رفتن به سولاریوم، حمام، سونا، حمام آب گرم و حتی استفاده از صندلی‌های گرمکن در ماشین خودداری کند. واقعیت این است که گرمای بیش از حد به طور قابل توجهی تعداد اسپرم‌های متحرک را کاهش می‌دهد و لقاح را محدود می‌کند.
• نوشیدن الکل، سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر را متوقف کنید. برخی از مواد موجود در الکل، مواد مخدر و سیگار نه تنها می‌توانند تحرک اسپرم را کاهش دهند، بلکه باعث جهش DNA نیز می‌شوند. به همین دلیل امکان به دست آوردن جنین سالم در چرخه IVF وجود نخواهد داشت.
• تماس با رنگ‌ها و لاک‌ها، نمک‌های فلزات سنگین، مواد شیمیایی، نیترات‌ها و غیره را محدود کنید. قرار گرفتن بدن در معرض تابش مجاز نیست.

از رژیم‌های سخت پرهیز کنید

هر گونه رژیم غذایی (با استفاده از یک یا چند محصول) ممنوع است. واقعیت این است که آن‌ها بر وضعیت بدن به طور کلی تأثیر منفی می‌گذارند و سطوح هورمونی را مختل می‌کنند.
به خودتان زمان کافی برای استراحت بدهید. داشتن خواب خوب بسیار مهم است. مدت خواب شبانه نباید کمتر از ۷ تا ۸ ساعت باشد. بهتر است قبل از ساعت ۱۲ شب به رختخواب بروید. این تأثیر مثبتی بر سطوح هورمونی دارد، زیرا بسیاری از هورمون‌ها و آنزیم‌ها منحصراً در شب تولید می‌شوند.

تغذیه صحیح برای افزایش شانس موفقیت لقاح مصنوعی

سلامت باروری مردان و زنان تا حد زیادی به رژیم غذایی روزانه آن‌ها بستگی دارد. تغذیه باید کامل و متنوع باشد. به همین دلیل، حتی به گیاهخواران متقاعد شده توسط پزشکان توصیه می‌شود که اصول خود را کنار بگذارند و قبل از IVF، شروع به مصرف پروتئین‌های حیوانی کنند، که فرآیند‌های طبیعی بلوغ تخمک و تولید اسپرم را تضمین می‌کند. رژیم غذایی روزانه  باید شما شامل غذا‌هایی مانند موارد زیر باشد:

• گوشت بدون چربی، مرغ و ماهی
• کربوهیدرات‌های  پیچیده مانند غلات
• محصولات لبنی
• یوه‌ها و سبزیجات تازه

برای مردان بسیار مهم است که رژیم غذایی خود را با آجیل، گیاهان تازه، پنیر دلمه و خامه ترش تکمیل کنند. زنان از میوه‌ها، ماست‌های کم‌چرب و شیرین‌نشده، شیر پخته تخمیر شده، وارنت و سایر محصولات شیر ​​تخمیر شده سود می‌برند.
هر دو طرف باید نوشیدنی‌های گازدار، فست فود، شیرینی‌ها، محصولات پخته شده، غذا‌های دودی و غذا‌های سرخ شده را کنار بگذارند. هر گونه محصولات نیمه تمام نیز مستثنی هستند.

دارو‌ها

اسید فولیک و آماده‌سازی‌های مختلف مولتی ویتأمین برای مادران باردار مهم هستند. برای مردان، سلنیوم، روی و آهن مرتبط هستند. در برخی موارد، ترکیباتی برای بهبود عملکرد قلب و عروق خونی، متابولیسم و ​​غیره به زوج توصیه می‌شود.
تمام این درمان‌ها منحصراً به توصیه پزشک و پس از انجام معاینه جامع انجام می‌شود. فقط در این صورت نه تنها از اثربخشی آمادگی برای IVF، بلکه ایمنی آن نیز اطمینان حاصل می‌شود. دوره مصرف دارو اغلب طولانی است. به همین دلیل باید تقریباً ۶-۳ ماه قبل از لقاح آزمایشگاهی مورد نظر شروع شود.

آمادگی روانی

درک این نکته مهم است که نتیجه موفقیت‌آمیز ممکن است در اولین تلاش به دست نیاید. به طور کلی، لقاح آزمایشگاهی یک فناوری کمک باروری است که تضمین ۱۰۰٪ لقاح را ارائه نمی‌دهد. به همین دلیل باید به آمادگی روانی اهمیت کافی داد. لانه گزینی موفقیت‌آمیز جنین قطعاً با استرس و افسردگی تسهیل نمی‌شود. شما باید فقط با روحیه مثبت وارد پروتکل IVF شوید. در صورت لزوم زوجین باید با روانشناس مشورت کنند.

لقاح مصنوعی یا IVF چگونه انجام می‌شود؟

IVF  یا باروری مصنوعی، یک روش درمانی برای کسانی است که مشکلاتی در باروری دارند. مراحل انجام IVF شامل مراحل زیر است:

• تزریق داروهای تنظیمی: در این مرحله، زن باید داروهای تنظیمی تزریق کند تا تخمدان‌هایش بیشتر از یک تخمک تولید کنند.
• جمع آوری تخمدان‌ها: در مرحله بعدی، تخمدان‌های زن با استفاده از سونوگرافی و تزریق داروهای تنظیمی جمع آوری می‌شوند.
• جمع آوری منی: همزمان با جمع آوری تخمدان‌ها، نمونه منی هم جمع آوری می‌شود.
• تلقیح: در این مرحله، تخمک‌های جمع آوری شده با منی در آزمایشگاه تلقیح می‌شوند.
• کشت جنین: پس از تلقیح، جنین‌ها در یک محیط کشت مخصوص قرار می‌گیرند تا برای جایگذاری در رحم آماده شوند.
• جایگذاری جنین: در نهایت، جنین‌های به دست آمده در رحم زن جای داده می‌شوند.
• تزریق هورمون: در صورتی که جنین در رحم جای نگرفت، زن باید هورمون‌های تنظیمی تزریق کند تا روند باروری را ادامه دهد.

مهم است بدانید که IVF یک روش درمانی پیچیده و هزینه‌بر است و نیاز به تحت نظر قرار گرفتن درمانگران متخصص دارد. برای استفاده از این روش درمانی، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

پس از این مدت، اگر لقاح انجام شده باشد، مانند 70 تا 90 درصد موارد، جنین‌ها به رحم منتقل می‌شوند. به طور کلی، تعداد آنها با توجه به سن زن انتخاب می‌شود. برای مثال اگر او زیر 36 سال است، 1-2 عدد و اگر بیشتر از 36 سال است، 2-4 عدد گزینش می‌شوند.

تحریک تخمک‌گذاری

در چرخه طبیعی یک زن، به عنوان یک قاعده، تخمدان تنها یک تخمک را در هر دوره تولید می‌کند. با این حال، این مسئله برای افزایش شانس موفقیت‌آمیز IVF کافی نیست، بنابراین پزشکان از هورمون درمانی برای تحریک تخمدان‌ها برای تولید تخمک بیشتر استفاده می‌کنند. اینکه یک زن چه هورمون‌هایی مصرف می‌کند و چه دوز‌هایی لازم است، در هر مورد خاص به طور جداگانه توسط متخصص باروری بر اساس نتایج آزمایش فعلی تصمیم‌گیری می‌شود. هورمون درمانی علاوه بر تحریک بلوغ چندین تخمک به طور همزمان به آماده‌سازی بدن زن برای بارداری کمک می‌کند. یک شرط مهم برای تکمیل موفقیت‌آمیز این مرحله، نظارت مداوم با استفاده از سونوگرافی است.

سوراخ شدن فولیکول

در این مرحله تمام تخمک‌های بالغ با استفاده از یک سوزن بسیار نازک و تحت کنترل مداوم با سونوگرافی از تخمدان زن خارج می‌شوند. این روش تنها چند دقیقه طول می‌کشد و پس از چند ساعت استراحت، زن می‌تواند از کلینیک به خانه برود.

لقاح آزمایشگاهی

در همان زمان، هنگامی که یک زن تحت عمل سوراخ کردن فولیکول قرار می‌گیرد، شوهرش باید مایع منی را اهدا کند، زیرا بلافاصله پس از دریافت سلول‌های مرد و زن، جنین‌شناسان کار خود را آغاز می‌کنند. آن‌ها اسپرم‌ها و تخمک‌ها را در یک محیط خاص قرار می‌دهند که در آن لقاح اتفاق می‌افتد. پس از لقاح، تخمک‌ها به انکوباتور مخصوص منتقل می‌شوند، جایی که رشد جنین در عرض ۲-۵ روز اتفاق می‌افتد. این فرآیند به طور مداوم توسط جنین‌شناسان کنترل می‌شود تا هرگونه انحراف در رشد طبیعی را از بین ببرد و همچنین زمان  آمادگی جنین‌ها را برای لانه گزینی در رحم تعیین کند.

انتقال جنین

این مرحله برای همسران هیجان انگیزترین مرحله است و برای پزشکان کمتر مسئولیتی ندارد. هنگامی که جنین‌ها آماده شدند، با استفاده از یک کاتتر نازک به داخل حفره رحم زن منتقل می‌شوند. طبق قوانین لقاح آزمایشگاهی، بیش از دو جنین را نمی‌توان در یک پروتکل برای کاهش خطر حاملگی چند قلویی منتقل کرد، در حالی که اثربخشی IVF همچنان بسیار بالا است. در این مورد، جنین‌شناس قوی ترین و سالم‌ترین جنین‌ها را از بین همه جنین‌های توسعه یافته انتخاب می‌کند.

جنین‌های باقی‌مانده، در صورت تمایل والدین، می‌توانند در معرض انجماد (انجماد شیشه‌ای) قرار گیرند، که به آن‌ها امکان می‌دهد در آینده برای IVF استفاده شوند. این روش باعث ایجاد درد در خانم نمی‌شود و به زمان زیادی نیاز ندارد. پس از انتقال، به زن توصیه می‌شود که مدتی در وضعیت افقی بماند و پس از آن به خانه می‌رود. در این مرحله برای خانم درمان هورمونی نیز تجویز می‌شود که هدف این بار کاشت موفقیت‌آمیز جنین است.

بیش‌تر بخوانید: بارداری خارج از رحمی چیست؟

علت عدم موفقیت لقاح مصنوعی

شکست در ای وی اف به معنای عدم بارداری پس از انجام فرآیند جمع آوری تخمدان، تلقیح و جایگذاری جنین‌ها در رحم است. علت شکست در IVF ممکن است متنوع باشند. این علل عبارتند از:

مشکلات تخمدان

در برخی موارد، تخمدان‌ها قادر به تولید تخمک سالم نیستند که این مشکل می‌تواند با سن، بیماری‌های تخمدان یا مصرف داروهای خاص مرتبط باشد.

مشکلات اسپرم

اسپرم‌های غیرقابل حرکت یا کم حرکت، می‌توانند باعث شکست در IVF شوند.

مشکلات رحم

شکل نامناسب رحم، عفونت‌های رحم و یا وجود عروق خونی غیرطبیعی در رحم، ممکن است باعث شکست در IVF شوند.

مشکلات جنین

 ناهنجاری‌های جنینی   که در اثر اختلالات ژنتیکی ایجاد شوند، می‌تواند باعث شکست در IVF شود.

مشکلات پزشکی

عمل جراحی، مصرف داروهای خاص و یا مشکلات دیگر پزشکی، ممکن است باعث شکست در IVF شوند. در کل علت شکست در IVF بسیار متنوع هستند و بهتر است با پزشک خود در مورد درمان‌های مختلف و راهکارهایی که برای شما مناسب هستند، مشورت کنید.

آیا در صورت داشتن فرزند می‌توان عمل ای وی اف انجام داد؟

بله، در صورت داشتن فرزند، اگر برای شما و شریک زندگیتان مناسب باشد، می‌توانید از روش ای وی اف استفاده کنید. همچنین، IVF ممکن است در برخی موارد برای باروری دوباره زوج‌ها پس از داشتن فرزند، مورد استفاده قرار گیرد. برای مثال، در مواردی که زوج‌ها با مشکلات باروری مواجه هستند و برای داشتن فرزند باید از روش IVF استفاده کنند، ممکن است بعد از داشتن فرزند، بخواهند از روش IVF استفاده کنند تا فرزند دیگری داشته باشند. در هر صورت برای استفاده از روش IVF، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا بتوانید تصمیم بهتری برای خودتان بگیرید.

بیش‌تر بخوانید: بارداری بدون دخول چیست؟

خطرات و عوارض لقاح مصنوعی (IVF)

بحث در مورد مضر بودن ای وی اف برای سلامتی زنان سالهاست که ادامه دارد. مزیت اصلی این روش این است که به زوج‌ها در صورت ناباروری فرصتی برای بچه دار شدن داده می‌شود. شانس باردار شدن در اولین بار حداقل ۵۰-۶۰٪ است. جنبه‌های منفی لقاح مصنوعی IVF شامل موارد زیر است:

• هزینه بالای عمل ای وی اف
• اثرات منفی دارو‌های هورمونی بر قلب و دستگاه گوارش
• احتمال سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
• احتمال ایجاد یا پیشرفت تشکیل تومور
• روش لقاح مصنوعی IVF توسط اکثر ادیان مدرن تأیید نشده است.
• بنابراین، بسیاری از کارشناسان توصیه می‌کنند که جایگزین‌های لقاح آزمایشگاهی را حذف نکنید.

انجام لقاح مصنوعی به چه کسانی توصیه نمی‌شود؟

به طور متعارف، اکثر ممنوعیت‌ها را می‌توان به مطلق و نسبی تقسیم کرد. علاوه بر این، اگر زنی از بیماری‌هایی رنج می‌برد که می‌تواند به دلیل بارداری پیشرفت کند و زندگی او و کودک را تهدید کند، حتی یک متخصص تولید مثل ای وی اف را انجام نمی‌دهد. موارد منع مصرف مطلق عبارتند از:

• ساختار پاتولوژیک رحم – اکتسابی یا مادرزادی که شامل یک رحم دوشاخه، شیرخوار، دوبرابر شدن یا عدم وجود کامل آن است. یعنی مواردی که امکان لانه گزینی جنین وجود ندارد یا تضمینی برای ریشه دار شدن آن وجود ندارد.
• انکولوژی بدن و دهانه رحم، لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها
• نقایص قلبی مادرزادی یا اکتسابی
• تغییرات پاتولوژیک در ساختار اندام‌های داخلی
• بیماری‌های بدخیم گردش خون – لنفوم، کم خونی آپلاستیک، لوسمی، لنفوگرانولوماتوز
• اسکیزوفرنی در هر مرحله یا سایر اختلالات روانی که حاملگی را تهدید می‌کند.
• سکته قبلی، کاردیومیوپاتی
• بیش فعالی غدد پاراتیروئید
• مرحله سوم دیابت شیرین
• اسکلروز چندگانه
• نارسایی کلیه یا سایر تغییرات پاتولوژیک در عملکرد کلیه

کلام آخر

فن‌آوری‌های مدرن پزشکی کار‌های به ظاهر غیرممکن را انجام داده‌اند. موقعیت‌هایی که زوج‌های نابارور در آن قرار می‌گیرند، خطر ناامید ماندن را از دست داده‌اند. لقاح مصنوعی IVF یک فناوری است که برای چندین دهه در بسیاری از کشور‌های پیشرفته جهان استفاده می‌شود. لقاح آزمایشگاهی نه تنها‌ امید به داشتن فرزندی را که مدت‌ها انتظارش را می‌کشید، می‌دهد بلکه با کمک فن‌آوری‌های کمک باروری که به عنوان بخشی از پروتکل IVF استفاده می‌شود، می‌توانید جنینی را بدون ناهنجاری‌های ژنتیکی ارثی به دست‌آورید.

اگر شما نیز در دسته زوجینی قرار دارید که مشکل باروری دارند، می‌توانید با مراجعه به متخصص زنان و در صورت امکان با انجام  ای وی اف برای داشتن فرزند اقدام کنید.

همچنین بخوانید: نازایی و انواع روش های درمان آن